Monday, April 12, 2010

ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ-ਅਧਿਐਨ ਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ

ਪੁਸਤਕ-ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ-ਅਧਿਐਨ ਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ
ਲੇਖਕ-ਲਖਵਿੰਦਰਜੀਤ ਕੌਰ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ-ਸੁੰਦਰ ਬੁੱਕ ਡਿਪੂ, ਜਲੰਧਰ
ਪੰਨੇ-126
ਮੁੱਲ-140 ਰੁਪਏ

‘ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਐਮ. ਫਿਲ ਦੇ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਲਖਵਿੰਦਰਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਇਸ ਉੱਤੇ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਮੁਕੰਮਲ ਕੀਤਾ।’ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਨਸੀਬ ਸਿੰਘ ਬਵੇਜਾ (ਡਾ.) ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਵਲੋਂ ‘ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ-ਅਧਿਐਨ ਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ’ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਹਨ।
ਲਖਵਿੰਦਰਜੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇਕ ਪੁਸਤਕ ‘ਪਾਲੀ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਟ-ਜਗਤ’ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖਿਕਾ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਵਿਧਾ ਨਾਟਕ ’ਤੇ ਅਣਥੱਕ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪੂਰਵਕ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਮੁੱਚੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੱਕ ਡਾ. ਸਤੀਸ਼ ਵਰਮਾ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨ ਕਲਾ, ਨਾਟ-ਵਸਤੂ, ਨਾਟ-ਜੁਗਤਾਂ ਅਤੇ ਰੰਗ-ਮੰਚੀ ਪਰਿਪੇਖ ਆਦਿ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ’ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਹਰ ਦੇਸ਼ ’ਤੇ ਹਰ ਬੋਲੀ ਦੇ ਨਾਟਕ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਟਕ, ਯੂਨਾਨੀ ਤੇ ਅਠਾਰਵੀਂ, ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟ-ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਟਕ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਖੇਡੇ ਗਏ ਜਦੋਂ ਆਰੀਆ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਥੋਂ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਟਕਕਾਰ ਕੇਵਲ ਧਾਲੀਵਾਲ ਅਤੇ ਸਤੀਸ਼ ਵਰਮਾ ਤੱਕ ਦੇ ਵਿਚਲੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਾਟਕ ਕਲਾ ’ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਚਰਚਾ ਛੇੜੀ ਗਈ ਹੈ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਡਾ. ਸਤੀਸ਼ ਵਰਮਾ ਦੀ ਨਾਟਕ ਸੰਬੰਧੀ ਸੰਪਾਦਨ ਕਲਾ, ਨਾਟ-ਵਸਤੂ, ਨਾਟਕ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਪੱਖ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਉਦਾਹਰਣਾ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਟ-ਜੁਗਤਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਨਾਟਕਕਾਰ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕ ਵਿਚਲੇ ਵਸਥੂ ਨੂੰ ਢੁਕਵਾਂ ਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੁਗਤਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਜੁਗਤਾਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਲੰਬੇ ਵੇਰਵੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।
ਅੰਤ ਵਿਚ ਸਮੁੱਚੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਸਹਾਇਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਵੀ ਲੰਬੀ ਲੜੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖਿਕਾ ਨੇ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪੰਦਰਾਂ ਨਾਟਕ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਾਟਕ ਦੇ ਨਾਟ-ਵਸਤੂ, ਨਾਟ-ਜੁਗਤਾਂ ਅਤੇ ਮੰਚਗਤ ਪਾਸਾਰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਨਾਟਕ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹਨਾ ਬੇਹੱਦ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਾਟਕ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਮਾਨਣ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟ-ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਨਾਟ ਪਰੰਪਰਾ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸੁਰਜੀਤ ਸਾਜਨ
ਫੋਨ-98149 04060