‘ਧੂਪ ਛਾਓਂ’-ਮਨਮੋਹਨ ਆਲਮ

ਮਖਲੂਕਾਤ ਨੂੰ ਹੀ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ

‘ਧੂਪ ਛਾਓਂ’ ਮਨਮੋਹਨ ਆਲਮ ਦੀਆਂ ਉਰਦੂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦਾ ਮਜਮੂਆ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੋਹਲ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿਚ ਪਰਤਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਸੁਖਵੰਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾਮਈ ਸੂਝ ਦੀ ਏਨੀ ਗਹਿਰਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਦਿਖ ਬੜੀ ਹੀ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਇਸ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਿਚ ਇਕ ਸੌ ਅਠਾਈ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਮਨਮੋਹਨ ਆਲਮ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਪ੍ਰੋ. ਬੀ ਐਮ ਭੱਲਾ ਨੂੰ ਸਮੱਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਪਹਿਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੋਹਲ ਨੇ ਸੱਤ ਸੱਤਰਾਂ ਵਿਚ ‘ਇਹ ਸ਼ਾਇਰੀ’ ਉਨਵਾਨ ਤਹਿਤ ਸਮੁੱਚੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਰੂਹ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਏ ਹਨ, ਉੱਥੇ ‘ਮੇਰੇ ਲੀਏ ਸ਼ਾਇਰੀ’ ਵਿਚ ਆਲਮ ਵਲੋਂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ, ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਮਨੋਰਥ ਅਤੇ ਪਸਾਰ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਇਸਦੇ ਮੁਤੱਲਕ ਕੁਝ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰ (ਯੂ ਐਸ ਏ) ਵਲੋਂ ਮਨਮੋਹਨ ਆਲਮ ਨੂੰ ‘ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦਾ ਰਹਿਬਰ’ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋ ਉਸਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਨੂੰ ਉਘਾੜਿਆ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਕੋਈ ਮਿਸਾਲ ਦੇਣੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਭਿੰਡਰ ਸਾਹਿਬ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨਮੋਹਨ ਆਲਮ ਨੂੰ ਮੈਂ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮਿਲਿਆ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਉਹ ਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਆਲਮ ਨਹੀਂ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿਚ ਵਸਦਾ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵੀ ਆਲਮ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਇਸ਼ਕ ਮਜ਼ਾਜੀ ਤੋਂ ਇਸ਼ਕ ਹਕੀਕੀ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਸਗੋਂ ਉਸਦੇ ਇਸ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੀ ਇਸ਼ਕ ਹਕੀਕੀ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਵਾਂਗ ਹੀ ਲਿੱਪੀਅੰਤਰ ਦਾ ਵੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅਨੁਵਾਦ ਵਿਚ ਲਿੱਪੀਅੰਤਰ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਚਰਚਾ ਅਧੀਨ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਅਸਲ ਰੂਪ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿਚ ਲਿੱਪੀਅੰਤਰ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਉਹਨਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਬਣ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਤੋਂ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਮਨਮੋਹਨ ਆਲਮ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਵੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਬੀ ਏ ਡੀ ਏ ਵੀ ਕਾਲਜ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਅਤੇ ਐਮ ਏ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਦਾ ਮੂਲ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਾਂਝ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਬਣੀ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਵਜੋਂ ਮਨਮੋਹਨ ਆਲਮ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੁਲ ਮਖਲੂਕਾਤ ਨੂੰ ਹੀ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿਚ ਢਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੁਸਤਕ ਵਿਚਲੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿਚ ਭਾਵੇਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਜਾਂ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ, ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਫਲਸਫਾਨਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਹੈ। ਕਾਵਿ-ਵਿਧਾਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੀ ਇਹ ਚਰਨਾ ਉੱਚ ਪਾਏ ਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲਿੱਪੀਅੰਤਰਕਾਰ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਅਰੂਜ਼ ਦਾ ਗਿਆਤਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਸਾਰਥਕ ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਮ ਪਾਠਕ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਕਰਨ ਦਾ ਉੱਦਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਹਰੇਕ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੜ੍ਹਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਸੁਰਜੀਤ ਸਾਜਨ

Ph: 9814904060